Magisch denken: een kracht of niet?

Wanneer je chronisch ziek bent of kampt met onverklaarbare klachten, heb je waarschijnlijk al veel verschillende dokters bezocht. Wanneer de reguliere geneeskunde niet het gewenste effect oplevert, gaan mensen vaak over op meer alternatieve behandelingen zoals homeopathie of accupunctuur. Nog een stapje verder zijn zaken zoals reiki. Ook ik heb uit pure wanhoop van alles geprobeerd. Maar in hoeverre werken deze dingen echt? En doen ze echt wel meer goed dan kwaad?

Iedereen kent wel een persoon die zegt weer iemand te kennen die spontaan genezen is en geen last meer heeft van klachten, nadat hij/zij zus of zo deed. Ze zijn bijvoorbeeld naar een magnetiseur gegaan of hebben geen pijn meer dankzij de helende kracht van stenen. Het zijn zaken die nooit bewezen zijn, maar toch zweren mensen erbij. Hoe kan dit?
Vaak ligt het magisch denken hieraan ten grondslag. Jonge kinderen zijn een ster in magisch denken. Een knuffel heeft bijvoorbeeld gedachten en gevoelens en met je eigen gedachten kun je beïnvloeden wat er gaat gebeuren. Alle kinderen hebben dergelijke magische gedachten. Dat komt omdat hun theorieën over hoe de wereld in elkaar zit nog niet helemaal goed zijn uitgedacht. Kinderen willen patronen en verbanden ontdekken in de wereld om hen heen. Dit maakt het leven overzichtelijk en voorspelbaar. Maar ontdekte patronen worden soms nog te ver doorgevoerd bij kinderen. Maar hoe meer kennis je als mens in de loop der tijd opdoet over de wereld, hoe meer je leert dat knuffels niet tot leven komen. Echter, verdwijnt het magisch denken niet helemaal. Ook volwassenen doen nog aan magisch denken. 

Magisch denken:
Magisch denken houdt in dat een persoon gelooft dat je gedachten gevolgen kunnen hebben voor de wereld om je heen, door de kracht van jezelf of door krachten van buiten jezelf. Twee zaken liggen hieraan ten grondslag. Men ziet een samenhang tussen gebeurtenissen die er eigenlijk niet is of men gaat associatief denken en gaat relaties leggen op basis van overeenkomsten. Magisch denken kan angstgevoelens temperen, zeker in stressvolle periodes gaan mensen vaak magisch denken, hoe rationeel je normaliter ook bent ingesteld. Rationeel gezien weet je bijvoorbeeld best dat die zwarte kat die de weg oversteekt, jou geen onheil gaat brengen maar je intuïtieve deel steekt toch liever de weg over, gewoon 'voor het geval dat'.  

Ook het geloven in voorspellingen, de stand van de maan en horoscopen zijn een onderdeel van magisch denken. Dat er bij volle maan bijvoorbeeld meer kinderen worden geboren, is bijgeloof. Dat de maan invloed heeft op je lichaam, komt voort uit het idee dat de maan zo sterk is dat hij eb en vloed bepaalt, dan moet het toch ook iets met je lichaam doen!? Je lichaam bestaat immers het grootste deel uit water. Echter is dit niet op wetenschap gebaseerd, maar een geloof. Er is geen relatie tussen de stand van de maan en menselijk gedrag of welbevinden. Ook is er geen aantoonbaar verband tussen de maancyclus en de kwaliteit van slaap. Heb je het toch echt ooit eens ergens gelezen? Sommige studies zijn bewust of onbewust nooit gepubliceerd, juist omdat ze geen verband lieten zien. Zo ontstaat het idee dat de maan wél invloed heeft op slaap. Publicatiebias heet dit.

Ook zijn er mensen die zweren bij de juiste uitkomsten van paragnosten, waarzeggers en horoscopen. Hoe dit kan? De Selffulfilling-prophecy speelt vaak een rol bij toekomstvoorspellingen. Je eigen overtuigingen en verwachtingen hebben invloed op je gedrag, en dit gedrag heeft weer invloed op de uitkomst.
Ook maken waarzeggers gebruik van het Barnum-effect. De voorspellingen en persoonlijkheidsbeschrijvingen zijn zo vaag, dat ze op iedereen van toepassing kunnen zijn. Iedereen zal er wel iets in herkennen. Het effect werd ontdekt door de psycholoog Bertram Forer. Hij gaf zijn studenten een psychologische test. Op basis van de resultaten zouden de studenten een persoonlijkheidsschets krijgen. Zij ontvingen een schets met daarop 13 verschillende uitspraken over hun karakter. Vervolgens vroeg de psycholoog aan hen hoe goed zij vonden dat de schets hen omschreef. Ze gaven de schets gemiddeld een 8,5 en warden dus zeer tevreden met de accuraatheid van hun persoonlijkheidsschets. Wat zij echter niet wisten is dat de psycholoog helemaal niet naar de testresultaten gekeken had. Hij had hen allemaal simpelweg dezelfde lijst met 13 algemene kenmerken gegeven. Het Barnum-effect zorgt er namelijk voor dat we gemakkelijk geloven in beschrijvingen van onze persoonlijkheid die zogenaamd voor ons gemaakt zijn. We letten er niet op dat ze eigenlijk vaag genoeg zijn om op het grootste deel van de mensen te kunnen slaan. Hieronder enkele voorbeelden van persoonlijkheidskenmerken die hij gebruikte en die dus dusdanig vaag zijn, dat iedereen zich erin kan vinden. Hetzelfde trucje die horoscopen, waarzeggers etc. ook gebruiken. 

• Je hebt graag mensen om je heen die je waarderen
• Je komt kalm over van buiten, maar je maakt je van binnen nog wel eens zorgen
• Je hebt de neiging kritisch te zijn op je eigen prestaties

Oorzaken
Hoe kan het dan, dat het echt beter met je gaat wanneer je die stenen bij je draagt? Of hoe kan het dat, sinds je bij die magnetiseur bent geweest, je jezelf beter voelt? Het heeft te maken met onze neiging om zaken die zich gelijktijdig voordoen, aan elkaar te koppelen, en er een oorzaak-gevolgverband van te maken. Wanneer je bijvoorbeeld je lievelingsketting draagt bij die ene sollicitatie en de sollicitatie gaat goed, dan ligt dat aan de ketting die je droeg! Er worden dus twee zaken aan elkaar gekoppeld die eigenlijk geen verband met elkaar hebben. Vervolgens kijken we vooral naar de keren die de succesvolle werking van je ketting bevestigen. De keren dat dit niet het geval was, worden vergeten. Dit geeft mensen een gevoel van controle in onzekere situaties. Daarnaast speelt ook het placebo-effect een grote rol.

Het placebo-effect:
Het placebo-effect is ook een vorm van magisch denken. Door te denken dat een bepaald geneesmiddel of een bepaalde behandeling nuttig is, treedt er een verbetering van symptomen plaats. Dit hangt nauw samen met de selffulfilling-prophecy; doordat je een bepaalde verwachting hebt, komt deze ook uit. Een bepaalde overtuiging zit verankerd in je gedachten en hier ga je je naar gedragen waardoor je zelf richting een bepaalde uitkomst gaat om vervolgens te zeggen: 'Zie je wel!' Hierbij wordt vaak vergeten dat je eigen gedrag gevolgen heeft en dat je wellicht hiermee een bepaalde uitkomst hebt veroorzaakt.

Je kunt heel veel verwachten van een bepaalde behandeling. Een professionele en betrouwbare arts en ziekenhuis/instantie werken hier zeker aan mee. Dit maakt de geloofwaardigheid nog groter. De context is dus erg belangrijk en doet er zeker toe. Ervaringen en verwachtingen zorgen via de hersenen voor daadwerkelijke lichamelijke effecten. Het placebo-effect kan dus heel goed werken, maar het kan natuurlijk niet alles genezen maar het kan wel werken om symptomen te verminderen. Bovendien is niet elk persoon er gevoelig voor. Toch is het goed dat het bestaat, want ook in het dagelijks leven hebben veel mensen er baat bij. Bij veel ‘echte’ medicijnen die je slikt, zal het placebo-effect ook meewerken. Zo werkt een paracetamol nog beter!

Tot slot:
Magisch denken kan een 'gevaar' zijn wanneer je het als de ultieme waarheid gaat zien en echt gelooft dat geluk altijd maakbaar is of dat jouw gedachten invloed hebben op de wereld om je heen. Iets kan dan obsessieve vormen gaan aannemen, zoals bij OCD (obsessieve compulsieve stoornis). Ook wanneer je niet in behandeling gaat bij deskundige artsen terwijl je een ernstige ziekte hebt omdat je alleen gelooft in de kracht van magnetiseren, stenen, je eigen mindset etc., kan het gevaarlijk zijn. 
Maar daar tegenover kan het ook voordelen opleveren, zoals het placebo-effect. Bovendien kan het ook gewoon leuk zijn om je mee te laten slepen in horoscopen en bijgeloof en in die gevallen is het natuurlijk geheel onschuldig. Wees je echter bewust van de kracht van magisch denken voordat je een hoop geld gaat uitgeven aan mensen die beweren jou te kunnen genezen, je toekomst te voorspellen of  jouw symptomen als sneeuw voor de zon kunnen doen laten verdwijnen.

Bronnen: psychologiemagazine  - gezondheidsplein  - NU  -  consumentenpsycholoog -